Radziejów

Jest to wieś położona na północno-zachodnim krańcu gminy. Pierwsza wzmianka o wiosce pochodzi z roku 1531 – rejestr poboru podatkowego wymienia tę miejscowość i podaje, że należy ona do parafii pw. Rozesłania Świętych Apostołów w Chełmie (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 102 i podane tam: R. Szczygieł, Chełm i Chełmskie w dziejach, Chełm 1996, s. 272).
Od 1863 r. rozpoczyna się kilkudziesięcioletnia historia Niemców z Radziejowa. W roku tym przybyli koloniści niemieccy do Radziejowa i zakupili od właściciela Radziejowskiego grunt, na którym się osiedlili. Obok niemieckiej kolonii znajdowały się kolonie Bielin i Syców (obecny Syczów). Osadnicy pochodzili z Prus i Wielkopolski. Powstało 43 gospodarstwa niemieckie, które stanowiły 86 % wszystkich we wsi. Od razu Niemcy założyli swój cmentarz, zaś dwa lata później szkołę, którą przebudowano w 1907 r. (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 102 i podane tam: Archiwum Parafii Ewangelicko-Augsburskiej w Lublinie, Zestawienie kantorów i osadnictwa w parafii Kamień na dzień 1 luty 1929 r.).
Podobno Niemcy ci z uwagi na zadatek, jaki dali na duże gospodarstwo rolne przy osiedleniu się, zostali uwłaszczeni podwójnie: w drodze ukazu carskiego /tak jak ogólnie ludność Królestwa Polskiego/ oraz w 1864 r. przez Rząd Narodowy funkcjonujący podczas powstania styczniowego, gdyż przybyli oni do Radziejowa jeszcze przed powstaniem. Niemcy założyli w Radziejowie swoją szkołę, w której uczyli zgodnie z obowiązującym wówczas prawem – po rosyjsku, ale po południu organizowali nauki w języku niemieckim (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 104 i podane tam: H. Smalej, Zbrodnie ukraińskie na terenie gminy Moniatycze pow. Hrubieszów w l. 1939-1944, Zamość 2005, s. 38).
W 1905 r. w Radziejowie znajdowały się 43 domy z 543 mieszkańcami: 539 luteranów i 4 katolików. Ponadto była szkoła i świątynia ewangelicka (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 102 i podane tam: Sprawocznaja kniżka lublinskoj gubierni, Lublin 1905, s. 53).
Radziejów w 1906 r. należał do parafii rzymsko-kat. w Dubience.
W czasach II RP Radziejów i Zabudnowo były jedynymi typowo niemieckimi wsiami w powiecie hrubieszowskim, wówczas obie leżały w gminie Białopole /Dubienka była miastem wydzielonym bez gminy terytorialnej aż do czasów PRL z wyjątkiem podziału wprowadzonego podczas II wojny światowej/ (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 103 i podane tam: J. Doroszewski, Mniejszość niemiecka na Chełmszczyźnie w latach 1918-1939 „Rocznik Chełmski”, 1997, s. 306-307).
W 1921 r. wg spisu powszechnego w było w Radziejowie 45 domów i 283 mieszkańców: 143 mężczyzn i 140 kobiet, na to składało się: 183 ewangelików, 55 katolików, 25 osób wyznania mojżeszowego i 20 prawosławnych. Narodowości zadeklarowane: 183 osoby niemiecka, 62 polska, 28 żydowska i 15 rusińska. Choć proporcje już po 3 latach wyglądały zupełnie inaczej: 9 osób prawosławnych i 23 katolików – jest to dość gwałtowna zmiana jak na tak krótki czas. (Dane zaczerpnięte z: (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 103 i podane tam: Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej, tom IV Woj. Lubelskie, 1924, s. 29; Wykaz parafii prawosławnych w powiecie hrubieszowskim 1924 r.).
4 stycznia 1938 r. Starosta Powiatowy Hrubieszowski wysłał do UW w Lublinie informację, że: „w miesiącu sprawozdawczym zorganizowany został w kol. Radziejów, gm. Białopole – Oddział Niemieckiego Związku Ludowego w Polsce, którego zarząd główny ma swą siedzibę w Łodzi. W skład zarządu (oddziału radziejowieckiego – przyp. KK) weszli: Gottfried Szendel – przewodniczący, Daniel Krueger – z-ca przewodniczącego, Rudolf Krueger – skarbnik, Christom Szender – sekretarz i Gottlieb Hettmann – członek Zarządu. Oddział dotychczas żadnej działalności nie uzewnętrznił – widoków rozwoju nie posiada, z uwagi na bardzo nieznaczną ilość obywateli pochodzenia niemieckiego i mowy, zamieszkałych na terenie tut. powiatu” (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 103 i podane tam: Miesięczne sprawozdanie sytuacyjne Nr 12 z 4 stycznia 1938 r.) Oryginalna nazwa związku to: Deutsches Volksverband in Polen.
W czasie wojny Niemiec z Radziejowa – Herman Vogel był wójtem gminy Moniatycze /k.Hrubieszowa/, po nim funkcję tę pełnił Ukrainiec Borys Herasymenko (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 104 i podane tam: H. Smalej, Zbrodnie ukraińskie na terenie gminy Moniatycze pow. Hrubieszów w l. 1939-1944, Zamość 2005, s. 38).
Wiosną 1944 r. UPA zamordowało w Radziejowie Ukrainkę za to, że nie chciała wskazać, które domy należą do Polaków, aby upowcy mogli je spalić i wymordować ich mieszkańców (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 104 i podane tam: Z. Konieczny, Stosunki polsko-ukraińskie na ziemiach obecnej Polski w latach 1918-1947, Wrocław 2006, s. 204.
25 listopada 1944 NKWD zamordowało Franciszka Żdżyłowskiego, legionistę, żołnierza września 39 r. i AK, mieszkającego w Radziejowie (www.jerzymaslowski.pl), pochowany jest na cmentarzu w Dubience.
W 1945 sołtysem był Władysław Wierzkowski, zaś w 1947 Władysław Mieszkowski /zapewne chodzi o tę samą osobę/ (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 104-105 i podane tam: Arch.Państw.Lub. o/Chełm – Starostwo Powiatowe w Hrubieszowie, sygn. 48, k. 15; sygn. 159, k. 235).
Wykaz majątków z r. 1947 podaje, że we wsi było 37 opuszczonych gospodarstw poniemieckich (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 105 i podane tam: Arch.Państw.Lub. o/Chełm – Akta gminy Świerże, Protokoły objęcia majątków na rzecz państwa, sygn. 186).
Do chwili obecnej w Radziejowie zachował się murowany budynek dawnej niemieckiej szkoły, w którym później mieściła się również polska szkoła dopóki nie została zlikwidowana.