Skryhiczyn

Najstarsza wzmianka o tej osadzie pochodzi, tak jak w przypadku Dubienki, z 1472 r. W tej, jak i w późniejszych źródłach z lat: 1578, 1618 i 1639 wieś figuruje jako własność szlachecka. W pierwszej informacji z 1472 r. nazwa miejscowości brzmi: Strychyczyn – była to wtedy jedna z 29 miejscowości pow. horodelskiego (H. Stamirski, Powiat horodelski w roku 1472, Hrubieszów 1958, s. 45).
W 1547 nazwa zapisana została w formach Skrzyczyn, Skryczyn, a w 1578 jako Skrihiczyn. Natomiast rejestr z lat 1783-84 podaje zupełnie inną wersję: Skroyczyn. Mógł być wtedy własnością żony kasztelana bełskiego, Józefa Komorowskiego – Heleny z Milewskich Komorowskiej (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 124 i podane tam: Regestr Dyecezyów…, s. 10).
Należy wyjaśnić, iż nazwa Skryhiczyn pochodzi najprawdopodobniej od dawnej nazwy rzeki Wełnianki, tj. Strychanki. Istnieje również inna wersja – ludowa legenda, według której nazwa wzięła się od kry na Bugu – kryhy. Pierwsza etymologia jest bardziej prawdopodobna.
Księgi hipoteczne z 1797 r. podają, że Skryhiczyn w 1/3 należał do Dzierżanowskich, a w 2/3 do Kunickich. Właśnie w tym roku stan ten uległ zmianie, bowiem i jedni i drudzy sprzedali wieś, którą zakupił w całości Józef Zbyszewski. Nowy właściciel zmarł w 1820 r. i pozostawił Skryhiczyn w spadku swoim trzynaściorgu dzieciom. Były to: Zygmunt, Grzegorz, Tadeusz, Innocenty, Wincenty, Edward, Rufin, Franciszek, Marceli, Józef, Krystyna, Michalina i Teofila (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 124-125 i podane tam: Arch.Państw.Lub. o/Chełm, Hipoteka w Hrubieszowie, sygn. 152). Jeden z rodzeństwa, Grzegorz był posiadaczem /tj. wykonywał faktyczne władztwo nad wsią bez posiadania potwierdzającego to tytułu prawnego do całości wsi/, częściowo spłacił swe liczne rodzeństwo, lecz mógł po prostu nie zdążyć, bowiem zmarł w 1855 r. Wówczas wieś przejął jego brat, Zygmunt. Ponieważ na majątku tym ciążył spory dług, w 1864 r. doszło do jego licytacji. Nowym właścicielem został Niemiec, Wilhelm Bergman. Był on wdowcem wychowującym córkę. Niestety pewnego dnia doszło do tragedii. Ojciec wraz z jedyną córką wracali z pola, gdy nagle rozszalała się burza i piorun przez uderzenie w leżącą na furmance kosę śmiertelnie poraził dziewczynkę. Na miejscu zdarzenia Bergman postawił pomnik – rotundę z drewnianą rzeźbą w środku, który mieszkańcy zaczęli traktować jako kapliczkę. Pomnik poświęcono i umieszczono w nim obraz Matki Bożej. W 1871 r. dobra skryhiczyńskie kupił dubieniecki Żyd, Mordko Wilhelm /Kałmen/ Rottenberg. Dobra przechodziły na kolejne pokolenia rodziny (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 124 i podane tam: G. Rąkowski, Polska egzotyczna, cz. II, Pruszków 1996, s. 207-209).
W 1904 r. właścicielem był Szmul i Chaim Rottenberg – A. Wawryniuk, dz. cyt., s. 129 i podane tam: Pamiętnik Lubelski, Kalendarz ilustrowany na rok 1904, Lublin 1904, s. 113-120). W 1909 r. współwłaścicielami byli: Kaminer Lipa Hersz, Kaminer Mordko Kelman, Judka Morgenstern, Szmul Rottenberg, Hersz Chaim, Chaim Mordka i Micha Eliasz Rozensztrauch (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 130 i podane tam: Spis alfabetyczny obywateli ziemskich Królestwa Polskiego ze wskazaniem ostatniej stacji pocztowej, Warszawa 1909 r., s. 49).
W 1919 r. zmarł właściciel Mordko Hersz Rottenberg „ustalona po jego śmierci otrzymali w spadku piersi dziewięcioro jako dzieci, a siedmioro jako wnukowie jego: Mordko Kelman, Srul – Hejnach, Josef i Szlema Rotenbergowie, Helena Rechel z Rotenbergów, żona Mordki Helmana, Sycha – Kusym Rotenberg, Masza z Rotenbergów Halpern, Chaja z Rotenbergów Mineberg, żona Jakuba – Lejby, Fajga z Rotenbergów Szydłowska, żona Menaszyna – 1/10 części każdy, Mordko Kelman, Józef i troje innych z rodziny Horowiczów i inni w 1/10 częsci po równo niepodzielnie. Dobra w 1924 r. miały morgów 2701 prętów 184, z czego do Chaima Rotenberga należało mórg 1160 prętów 206. Do pozostałych członków rodziny przypisano działki o powierzchni od 14 mórg do 361 mórg.” (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 130 i podane tam: Arch.Państw.Lub. o/Chełm – Hipoteka w Hrubieszowie, sygn. 152).
Dobra Skryhiczyn zostały rozparcelowane w ramach reformy rolnej realizowanej w myśl ustawy z dnia 15 lipca 1920 r. o wykonaniu reformy rolnej – Okręgowa Komisja Ziemska w Lublinie na posiedzeniu w dniu 24 lutego 1921 r. przeznaczyła część tych dóbr, o pow. 741 mórg „do wykupu na rzecz Państwa”. Akt działu z 5 grudnia 1924 r. stwierdzał, że wyłącznym właścicielem dóbr skryhiczyńskich jest Chaim Rottenberg. Spadek po nim Sąd Okręgowy w Warszawie uznał za wakujący w 1929 r. (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 131 i podane tam: Arch.Państw. w Zamościu, Hipoteka miasta Hrubieszowa i powiatu hrubieszowskiego, sygn. szo nr 2, poz. 512).

Rottenbergowie byli ostatnimi właścicielami Skryhiczyna, mieszkali w nim aż do II wojny światowej, ich dwór po wojnie częściowo rozebrano, zaś ostatecznie zniknął z powierzchni ziemi w latach 70’, kiedy budowano drogę, tzw. Nadbużankę (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 124 i podane tam: G. Rąkowski, Polska egzotyczna, cz. II, Pruszków 1996, s. 207-209).

W wyborach parlamentarnych 1922 r. mieszkaniec Skryhiczyna, Szymon Lubarski został wybrany posłem na Sejm RP z listy Klubu Ukraińskiego (okręg wyborczy nr 28: powiaty Krasnystaw, Hrubieszów i Janów (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 131 i podane tam: T. i K. Rzepeccy, Sejm i Senat 1922-1927, Podręcznik dla wyborców, zawierający wyniki wyborów w powiatach, okręgach, województwach, podobizny senatorów i posłów sejmowych oraz mapy poglądowe, Poznań 1923, s. 231).

W dniu 30 listopada 1927 zmarł właściciel dóbr skryhiczyńskich – Chaim Rottenberg (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 132 i podane tam: Arch.Państw. w Zamościu, Hipoteka miasta Hrubieszowa i powiatu hrubieszowskiego, sygn. szo nr 2, poz. 512).
W Skryhiczynie mieściła się biblioteka żydowska im. I. L. Pereca – świadczy o tym postanowienie wojewody lubelskiego o jej rejestracji z 25 września 1929 (Lub. Dziennik Woj. 1931, rocznik XII).
W 3-klasowej szkole powszechnej uczyli: Stanisław Piotrowicz, Władysława Piotrowiczowa, Kazimierz Linkiewicz i Teresa Laskowska (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 132 i podane tam: Dz.Urz.Kuratorium Okr.Szk. Lubelskiego 1931, nr 9, s. 221).
W latach 1937-39 we wsi istniała rozmównica publiczna – telefon (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 133 i podane tam: Spis abonentów sieci telefonicznych…, s. 65).

Zapis w księdze wieczystej podaje, że w 1941 r. były już przejęte na rzecz Generalnego Gubernatorstwa /Generalgouvernement für die besetzten polnischen Gebiete/ działka należąca przed wojną do Mordki Kelmana Szydłowskiego oraz część dóbr Skryhiczyn należących dotąd do kilku właścicieli, w tym rodziny Rottenbergów „na skutek ściągnięcia jako majątku bezpańskiego na mocy rozporządzenia Generalnego Gubernatora dla okupowanych obszarów polskich (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 133 i podane tam: Arch.Państw. w Zamościu, Hipoteka miasta Hrubieszowa i powiatu hrubieszowskiego, sygn. szo nr 2, poz. 512).

W 1943 r. Skryhiczyn /w utworzonej przez Niemców terytorialnej gminie Dubienka/ liczył 783 mieszkańców (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 134 i podane tam: Systematischer Verzeichnis der Gemeinden und Dörfer Distrikt Lublin C, 1944, s. 35-50).
W 1943 r. w okolicy Dubienki zabito 2 Niemców. Dokonał tego desant polski z Wielkiej Brytanii. Odwet ze strony niemieckiej był brutalny: 42 osoby ze Skryhiczyna wywieziono na Majdanek, zginęli wszyscy oprócz tylko dwóch, którzy po miesiącu wrócili do domu (A. Wawryniuk, dz.cyt., s. 134 i podane tam: Arch.Państw.Lub. o/Chełm – St.Pow. w Hrubieszowie, sygn. 167, k. 24-25).
W 1945 oraz 1947 r. sołtysem był Stanisław Kasperkiewicz. W 1947 w Skryhiczynie mieszkało 194 osoby Natomiast w 1949 sołtysem był Józef Porada, wieś liczyła wtedy 340 osób (A.Wawryniuk, dz.cyt., s.135-136 i podane tam: Arch.Państw.Lub. o/Chełm – St.Pow. w Hrubieszowie, sygn. 1162, k. 2, sygn. 159, k. 221; Arch.Państw.Lub. o/Chełm – st.pow. w Hrubieszowie, sygn. 155, k. 122; Akta gm. Białopole, Budżet na 1950 r., sygn. 10).